Rośliny

Trędownik bulwiasty (Scrophularia nodosa)

Trędownik (Scrophularia L.) – rodzaj roślin należący do rodziny trędownikowatych obejmujący prawie 200 gatunków, występujący w Europie, Azji Zachodniej po lasy Syberii. W Polsce pospolity, a to za sprawą kilku gatunków do których należą:

trędownik bulwiasty (Scrophularia nodosa L.)
trędownik omszony (Scrophularia scopolii Hoppe)
trędownik skrzydlaty t. oskrzydlony (Scrophularia umbrosa Dumort.)
trędownik wiosenny (Scrophularia vernalis L.)

Typowym przedstawicielem jest Trędownik bulwiasty (Scrophularia nodosa), bylina w niektórych rejonach polski dość pospolita choć znalezienie jej nie jest tak łatwe. Rośnie w wilgotnych lasach liściastych, zaroślach, na brzegach potoków, w rowach, porębach. Jest typowym przedstawicielem roślin ruderalnych. Gdy zawleczone nasiona trafia na takie sprzyjające warunki szybko go kolonizują tworząc spore skupiska. Nazwa gatunku pochodzi od charakterystycznych bulw na kłączach, inne źródła podają ze roślina nazwę zawdzięcza kielichom kwiatowym w kształcie bulwek, które po przekwitnięciu utrzymują się nawet do późnej jesieni.
 

trendownikL.jpg

Kwitnący trędownik bulwiasty

Trędownik bulwiasty to bylina hemikryptofit. Wiosną z każdego bulwiastego zgrubiałego kłącza wyrasta łodyga, prosta, wzniesiona, naga, cztero kańciasta, w porywach osiąga do 120cm wysokości. W pierwszym roku po wysianiu tworzy zazwyczaj jedną stosunkowo małą bulwę i jeden łodygę-pęd kwiatowy. W kolejnych latach każda roślina to kilka do kilkunastu bulw i tyle łodyg. Łodyga porośnięta dużymi naprzeciwległymi liśćmi, które zmniejszają się ku wierchowi. Dolne liście mają blaszkę zaokrągloną, górne zaostrzoną, wszystkie są ząbkowane, nagie, mają brudnozielony kolor i czterokańciaste ogonki liściowe. Łodygi zwieńczone kwiatami grzbiecistymi, dwuwargowymi o bulwiastym kształcie.

trendownikK.jpg

Kwiat trędownika bulwiastego

Pojedyncze kwiaty długości 5-8mm górna część brunatna dolna zielonkawa Kwitnie od czerwca do września (wtedy najłatwiej go znaleźć), masowo oblatywany jest przez błonkówki. Roślina miododajna, przez pszczelarzy trędownik bulwiasty uważany jest za jedną z najbardziej wydajnych krajowych bylin o wydajności do 600kg miodu i 240kg pyłku z h.

trendownikN.jpg

Nasiona trędownika są bardzo małe

W warunkach naturalnych trędownik rozmnaża się przez samosiew nasion, tworząc bardzo gęste stanowiska. W warunkach ogrodowych trędownika możemy pozyskać poprzez wysiew nasion , lub ukorzenienie całych bulw, lub ich fragmentów z tzw. „piętką”. Optymalnym terminem wysiewu jet wczesna i wilgotna wiosna, z naciskiem na słowo wilgotna. Trędownika wysiewamy powierzchniowo, dlatego podłoże powinno być dobrze spulchnione i wolne od chwastów. Nasion nie przykrywamy, do skiełkowania wymagają dostępu światła. Gdy tylko podłoże jest stale wilgotne trędownik kiełkuje równo i dość szybko. Gdy podłoże narażone jest na przesychanie (wiosenne słońce) należy je delikatnie zraszać by nie wypłukać nasion wysianych powierzchniowo. Siewki są stosunkowo małe, w połowie lata gdy osiągną wysokość 10-15 cm i wytworzą bulwę korzeniową możemy je przesadzić na miejsce stałe. Trędownik jak już wspominałem to roślina ruderalna. Sadząc go w komfortowych warunkach naszego ogródka już po 2-3 latach jego system korzeniowy (bulwy) osiągnie spore wymiary. Warto więc przeznaczyć mu trochę więcej miejsca. Typowy rozstaw sadzenia pojedynczych roślin to 30x30 cm lub więcej. Trędownika możemy tez wysiać od razu na miejsce stałe, ważne by dochować wczesnowiosennego terminu. Stanowisko powinno być starannie przygotowane i wolne od chwastów które w pierwszym okresie wzrostu mogą go zagłuszyć. Drugi sposobem rozmnażania trędownika to wykorzystanie bulw, a nawet ich fragmentów. Przy tej metodzie termin nie jest tak ważny, choć za optymalny należy uznać wiosnę. Wykopane kłącza bulwy dzielimy na tyle części by każda posiadała uśpione „oczko”. W praktyce jest to kilka do kilkunastu szt. przy założeniu ze jako materiał do rozmnażania wykorzystamy rośliny 3-5 letnie.

tredo6.JPG

Młode trędowniki i fioletowym przebarwieniem

tredo5.JPG

Ziele trędownika w fazie zbioru

cma1.jpg

Cucullia scrophulariae ćma trędownikowa larwa

cma2.jpg

Cucullia scrophulariae ćma trędownikowa postać dorosła

trend8.JPG

trend9.JPG

Cała roślina jest lecznicza. Surowcem zielarski jest ziele i kwiaty zbierane z roślin w okresie kwitnienia i bulwy pozyskiwane jesienią. Zarówno ziele jak i bulwy zawierają flawony (diosmina), o działaniu przeciwobrzękowym. Diosmina hamuje ponadto wydzielanie histaminy. Z tego powodu stosowany jest w niewydolności krążenia żylnego. Surowiec zawiera również irydoidy (harpagozyd) działające przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Ponadto w surowcu możemy znaleźć liczne kwasy fenolowe w tym kwas kawowy, cynamonowy, chlorogenowy, ferulowy, protokatechowy, wanilinowy, p-kumarowy i salicylowy, oraz trójterpeny i saponiny triterpenowe, olejek eteryczny, alkohole cukrowe.

Łatwość dostępu do ziela i bogactwo składników czynnych sprawiło ze trendownik bulwiasty od wieków stosowany był przez tradycyjna medycyna ludową jako panaceum na wiele dolegliwości, by wymienić tylko:


choroby reumatyczne,
choroby układu imunologicznego (hamuje autoagresję)
atopowe zapalenie skóry
wypryski i trudno gojące się rany
stany zapalne skóry i tkanek podskórnych
łuszczyca,
oparzenia termiczne, słoneczne i odleżyny,
owrzodzenia skórne i błon śluzowych,
stłuczenia, kontuzje, sińce po urazach,
skąpomocz i stany zapalne narządów płciowych
zaparcia,
osłabienie serca (działa kardiostymulująco)
stany zapalne jamy ustnej i gardła.

Trędownik z powodzeniem zastępuje droga i trudno dostępna hakorośl (Harpagophytum) znaną też jako koci pazur, czarci pazur, diabelski szpon w leczeniu kolagenoz i chorób autoimmunologicznych.


 


 


Handzlówka 2017
Wszelki prawa zastrzeżone, kopiowanie zdjęć i tekstów bez zgody autora zabronione