Dereń jadalny, dereń właściwy (Cornus mas)

Dereń jadalny-właściwy, gatunek rośliny z rodziny dereniowatych. W naturze głównie spotykamy na terenach dzisiejszej Ukrainy, w pasie wzdłuż Dniestru, w obwodzie Iwanofrankowskim, oraz na Krymie. Dawniej często sadzony w wielu ogrodach i parkach, potem za sprawą szczepionych drzew owocowych został z nich praktycznie wyparty. W ostatnim czasie znów zaczyna coraz częściej gościć w naszych sadach i parkach, a w prasie fachowej można znaleźć doniesienia o zakładaniu plantacji wielkotowarowych.

Błyszczące owoce derenia po letnim deszczu

Dereń jadalny, owoce na wadze

Dereń to rozłożysty krzew, lub małe drzewo dorastające w zależności od odmiany do 3-5m wysokości, jego forma zależy od sposobu cięcia i prowadzenia młodych siewek. Cenną cechą biologiczna derenia jest brak przemienności w owocowaniu. Oznacza to, że jak tylko wejdzie w okres owocowania 3-5 lat od wysiania robi to regularnie przez 100-150 lat!. Derenie są całkowicie mrozoodporne, nie są atakowane przez szkodniki, nie chorują, stąd nie wymagają ochroni chemicznej, są wręcz idealne do amatorskich nasadzeń w przydomowych ogrodach i działkach. Z jednego 10 letniego derenia co roku możemy średnio zebrać 20-50kg owoców, a z starszych osobników powyżej 50 lat nawet 100-150kg. Owoc derenia to mały mięsisty pestkowiec, zwykle koloru intensywnie czerwonego, istnieją też odmiany bordowe żółte, a nawet białe. Średnia masa owocu wynosi 1,6–2,6 g, a u odmian wielkoowocowych do 4-7 g. Owoce zależnie od odmiany i warunków środowiskowych dojrzewają od sierpnia do września, są jadalne, choć spożycie na surowo większej ilości nie jest łatwym zadaniem. Wszystko przez lekko cierpki i kwaśny smak, ale doskonale nadają się na różnego rodzaju przetwory. Można z nich przyrządzać wspaniałe konfitury, dżemy, kompoty, marmolady wina oraz soki. Niedojrzałe, jeszcze zielone derenie można kisić podobnie jak ogórki, a potem po zalaniu oliwą podawać jak substytut oliwki. Owoce derenia są też podstawowym składnikiem królowej wszystkich Polskich nalewek czyli "dereniówki. Nadwyżki derenia możemy kandyzować lub suszyć (suszy się dość łatwo i szybko), a następnie wykorzystywać do aromatyzowania marynat i herbatek. Niezależnie od postaci surowej, suszonej, czy kiszonej owoce derenia są bogatym źródłem witamin (przede wszystkim C, P, A), związków żelaza, garbników, kwasów organicznych, soli mineralnych, pektyn i olejków eterycznych. Znakomicie uzupełniają naszą dietę w wartościowe składki odżywcze. Przy wszystkich walorach pro zdrowotnych jest tez wspaniałym krzewem ozdobnych. Wczesną wiosną (przełom lutego-marca) jeszcze w okresie bezlistnym zakwita na żółto, lato i jesień zdobią go błyszczące liście, a potem szkliste i błyszczące w słońcu soczyste owoce.

Kwitnący dereń

Odmiana wielkoowocowa

Wraz z ostatnim wzrostem popularności derenia w naszym kraju, pojawiło się w sprzedaży kilka odmian tej rośliny, rodem znad Dniepru. W państwowym rejestrze Roślin Uprawnych Ukrainy znajdziemy ich aż 14, kilka z nich możemy spotkać w ofercie rodzimych szkółek sadowniczych. Pojawiają się tez odmiany wyselekcjonowane w Austrii i Słowacji. Największą popularnością cieszą się odmiany tzw wielkoowocowe, oraz te z których owoce się nie osypują

Dereń jadalny w środku z boków odmiana wielkoowocowa

Odmiana Jantarnyj

Odmiana Jantarnyj na wadze

Kilka z nich przedstawiam poniżej:

"Devin" owoce 1,9 g odmiana niska max 3m

"Dublany" owoce 3,6 g brunatne

"Elegantnyj" owoce 5 g dojrzałe nie osypują się na ziemię

"Flava" owoce 2,7g żółte o smaku ananasa

"Jantarnyj" owoce 3,5 g odmiana o żółtych owocach

"Jolico" owoce 4–6 g bardzo duża zawartość ekstraktu i witaminy C.

"Juliusz" owoce 2,7g polska odmiana z arboretum Bolestraszyce

"Swietljaczok" owoce kuliste 7,5g największe pojedyncze szt. to nawet 11g

"Titus" owoce 1,8-2,7 g silny wzrost , najpopularniejszy w Polsce.

"Wydubieckij" owoce 6g jedna z najplenniejszych odmian.

"Wydubieckij" plenny, ale dojrzewa nierówno

"Wydubieckij" owoce na wadze

Dereń jak już pisałem jest całkowicie mrozoodporny, odporny także na susze, ale nie znosi terenów podmokłych, z powodzeniem można go uprawiać na terenie całego kraju. Jak większość pestkowców doskonale rośnie na glebach żyznych i obfitych w wapń, dobrze radzi sobie nawet na glebach ciężkich, wręcz gliniastych. Zdecydowanie preferuje stanowisko słoneczne, gdzie rodzi regularnie i obficie

Siewki derenia koniec maja 2019 wysiane rok wcześniej

Derenia rozmnażamy poprzez wysiew nasion, sadzonki pędowe oraz odkłady. Jedną z metod pozyskania sadzonek derenia jest wysiew nasion. Pozyskane w ten sposób siewki późno wchodzą w owocowanie, dopiero po kilku latach i nie gwarantują cech roślin matecznych z których pozyskano nasiona. Mimo to siew jako tania metoda rozmnożeniowa jest często stosowany, szczególnie gdy pozyskane w ten sposób siewki mają docelowo być szczepione odmianami szlachetnymi. Do celów rozmnożeniowych wykorzystujemy tylko bardzo dojrzałe owoce. Zaraz po zebraniu pestki powinny być dokładni wymyte z resztek miąższu i osuszone. Wysiew jesienny zaraz po zbiorze i zostawienie wszystkiego siłą natury to prosty sposób, czasem z względu na warunki atmosferyczne może okazać się zawodny. Stratyfikację nasion lepiej przeprowadzić w kontrolowanych warunkach. Przygotowane nasiona mieszamy z stale wilgotnym piaskiem. Przez okres 2 miesięcy przechowujemy w zmiennej temperaturze ok 20-25 stp.C. jest to symulacja "jesiennego spoczynku". Następnie pojemnik z nasionami umieszczamy w chłodnym pomieszczeniu (lodówka) w temperaturze ok 4 stp. C. gdzie przez okres 4-6 miesięcy zachodzi zimna stratyfikacja. Wysiew nasion przeprowadzamy wiosną kwiecień-maj dość płytko ok 2-3 cm. W celu ułatwienia kiełkowania na glebach ciężkich nasion nie przykrywamy ziemią, a jedynie zasypujemy drobnym piaskiem. W sprzyjających warunkach i odpowiedniej pielęgnacji siewki derenia rosną dość szybko, w czasie pierwszego roku osiągają 35-40cm wysokości. Rozmnażanie derenia z sadzonek zielnych przeprowadzamy na początku czerwca. Pobrane sadzonki długości ok 10-12cm cięte w dolnym węźle po potraktowaniu ukorzeniaczem do sadzonek zielnych umieszczamy w doniczkach np. P9 z mieszaniną torfu, piasku i perlitu w proporcjach 1:1:0,5. Sadzonki wymagają ciepła i stale wilgotnego podłoża, dlatego umieszczamy je w szklarni i w miarę możliwości przykrywamy np słoikiem czy obcięta butelka PET. Po 6-8 tygodniach oceniamy stan ukorzenienia, dobrze ukorzenione przesadzamy do większych doniczek, a jesienią lub wiosną roku następnego na miejsce stałe.

Dereń dobrze znosi przycinanie, można go prowadzić w formie dużego krzewu, niewielkiego drzewa, czy innej formy ozdobnej. Z własnego doświadczenia kilkunastoletniej uprawy dereni zdecydowanie polecam formę drzewiastą. Łatwiej pod takimi dereniami kosić trawę, ściółkować, czy zbierać owoce z rozłożonej plandeki. Jeżeli zamierzamy uzyskać taką formę posadzoną sadzonkę należy przywiązać do palika i pozostawić tylko pęd pionowy tzw przewodnik, krótko obcinając pędy boczne. Zabieg obcinania pędów bocznych powtarzamy przez kolejne lata. Gdy dereń osiągnie wysokość ok 150cm pozostawiamy pojawiające się nowe pędy boczne które utworzą koronę przyszłego drzewa. Starsze osobniki nie wymagają palików, a ewentualne cięcie ograniczamy do tzw cięcia prześwietlającego. Dereń jako roślina prawie dzika nie wymaga nawożenia. Wiosną w obrysie korony możemy go podsypać niewielką dawką wieloskładnikowego nawozu mineralnego, w zależności od pH ziemi jesienią wskazane jest tez nawożenie wapnem ogrodniczym.

Dereń drylowany suszony w dehydratorze

Aktualizacja 11 marzec 2023