Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum)

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L.) zwany także dzikim czosnkiem rośnie dziko na terenie Europy, Turcji i na Kaukazie, jest też uprawiany w innych regionach W Polsce występuje na całym terenie, możemy go znaleźć w cienistych i wilgotnych lasach, zwłaszcza bukowych, w okolicach Pogórza (Sudety, Karpaty) występuje masowo, a miejscami tworzy nawet jednolite czosnkowe łany. Okres wegetacji rozpoczyna dość wcześnie, w połowie marca gdy tylko słońce roztopi zalegający śnieg pojawiają się pierwsze jasnozielone lancetowate liście kształtem podobne do konwalii, o charakterystycznym czosnkowym aromacie. Ten aromat pozwala odróżnić je od niebezpiecznych w spożyciu liści konwalii. Znacznie później, na przełomie kwietnia i maja pojawia się pęd kwiatostanowy o białych kwiatach zebranych w półkolisty baldach. Kwiaty zapylane są przez trzmiele i muchy. Gdy nie dojdzie do zapylenia krzyżowego, może nastąpić samozapylenie, gdyż po pewnym czasie niezapylony słupek wygina się, dotykając pręcików. Mechanizm ten umożliwia roślinie wytworzenie pełnowartościowych nasion również wtedy, gdy kwiatów nie odwiedzały owady. Wraz z wydaniem kwiatów, a w konsekwencji nasion liście stopniowo żółkną i zamierają przygotowując roślinę do następnego cyklu rozwojowego. Przemieszczając się pod koniec czerwca po stanowiskach które wiosną zdominował czosnek nie znajdziemy nawet śladu po pachnących łanach liści, a jedynie pojedyncze zaschłe pędy kwiatowe zagłuszone innymi roślinami. Pamiętajmy że czosnek niedźwiedzi jest pod ochroną, oznacza to że pozyskiwanie go w dowolnej postaci liści kłączy czy nasion z naturalnego stanowiska podlega karze.

Czosnek niedźwiedzi w naturalnym stanowisku

Czosnek niedźwiedzi nie należy do roślin długowieczny, średnio w 3-4 roku od skiełkowania roślina zamiera. Zanim jednak to nastąpi czosnek co roku obficie kwitnie i wydaje nasiona które dają duży samosiew powodując jego odnowienie. W naturalny warunkach jest to proces niezauważalny i raz posadzony w optymalnym stanowisku rośnie tak jakby był długowieczny.

Samosiew (wiosna) czosnku z lewej z prawej sadzonka posadzona ro wcześniej

Zakładając poletko czosnkowe musimy wybrać wilgotne półcieniste stanowisko, najlepiej w sąsiedztwie drzew liściastych i lekko kwaśnym podłożu. W przypadku działki leśnej nie ma problemu, jednak co zrobić gdy planujemy takie poletko umiejscowić w typowym przydomowym ogródku. Tu powinno wystarczyć półcień np. za domem i lekko kwaśne podłoże z duża ilością kompostu oraz częste podlewanie latem. Zakładając poletko czosnkowe do wybory mamy dwie opcje, sadzenie sadzonek wczesna wiosną (można także sadzić w okresie letniego spoczynku same cebulki-kłącza), lub wysiew nasion na początku lipca bezpośrednio po zbiorze (można także wysiać nasiona na wiosnę, ale wymagają kłopotliwej stratyfikacji).

Pierwszy sposób jest optymalny, gdy tylko ziemia rozmarznie sadzimy lekko podkiełkowane cebulki-kłącza czosnku, w kilka tygodni mamy świeże listki czosnku gotowe do konsumpcji. Należy tylko pamiętać że gdy pokażą się pąki kwiatowe nie zrywamy juz liści, bo roślina przygotowuje się do kwitnięcia i do przejścia w stan letniego spoczynku. Nadmierne obrywanie liści powoduje ze cebulka-kłącze źle się przygotuje i może nie przezimować. Po okresie wegetacji gdy liście czosnku zanikną , możemy cebulki-kłącza przesadzać na nowe miejsce, ale w tym przypadku efekt "kulinarny" w postaci zielonych pachnących liści nastąpi dopiero wiosną roku następnego. Mając na uwadze samosiew cebulek nie sadzimy zbyt gęsto, rozstaw 30x30 cm należy uznać za optymalny.

Sadzonka czosnku

Drugi sposób rozmnażania czosnku niedźwiedziego to wysiew nasion, tu tez są dostępne dwie opcje. Pierwsza to wysiew nasion bezpośrednio po zbiorze na miejsce stałe, tak by wszelki procesy stratyfikacji przebiegły w sposób naturalny tak jak w naturze. Do takiego wysiewu nie nadają się nasiona zakupione w sklepie, nawet te najlepszych renomowanych firm.Tą metodą można wysiewać tylko nasiona "świeże" dosłownie w tego słowa znaczeniu. W ramach skromnych możliwości w zakładce "oferta nasion" pod koniec czerwca oferuję takie nasiona z zbierane w swoim ogrodzie. Wysiew przeprowadzamy płytko metodą "rzutową" na uprzednio spulchnioną glebę, wschody pojawiają się dopiero wiosną roku następnego. Co jednak zrobić gdy nie mamy dostępu do "świeżych", a posiadamy tylko takie z kolorowego opakowania. Takie nasiona wysiewamy wiosną, kiełkują w małym procencie i wymagają długotrwałej stratyfikacji.

Nasiona czosnku

Proces stratyfikacji ma w ekspresowym tempie zasymulować warunki jakim poddawane są nasiona w warunkach naturalnych. Pierwszy etap to "obudzenie" nasion, nasiona mieszamy z wilgotnym piaskiem i umieszczamy w małym pudełku. Prze okres 4 tygodni pudełko przetrzymujemy w tem. pokojowej ok. 20-24st. Stale kontrolujemy poziom wilgoci i w razie przesychania uzupełniamy wodę. Drugi etap stratyfikacji to zimowe "uśpienie", realizujemy to poprzez umieszczenie naszych nasion w lodówce na okres 6-8 tygodni, temp 0-4st C. W czasie tego "zimowania" sprawdzamy wilgotność nasion i w razie potrzeby uzupełniamy wodę. Po 10-12 tygodniach nasiona są gotowe do wysiania. Zawartość pudełka piasek i nasiona wysypujemy na warstwę ziemi w dużym pudełku-donicy i przykrywamy cienką warstwa ziemi, pudełko-donicę umieszczamy w nieogrzewanym pomieszczeniu (+5 - +12st.C) i cierpliwie czekamy na wschody. Gdy pojawią się pierwsze wschody całość przenosimy do cieplejszego pomieszczenia i często podlewamy. Gdy roślinki wypuszczą drugie liście przesadzamy na miejsce stałe.

Niezależnie jaką wybierzemy opcję należy pamiętać, ze w czerwcu takie poletko czosnkowe straci nie tylko walory użytkowe bo liści już nie ma, a stanie się gołym pozbawionym roślin miejscem. Warto więc rozważyć by wraz z czosnkiem niedźwiedzin posadzić inne rośliny tak by wiosna stanowisko było wykorzystane przez czosnek, a potem np przez kwiaty

Czosnek niedźwiedzi od wieków był i nadal jest uznaną rośliną lecznicza z powodzeniem stosowana w medycynie naturalnej. Surowcem zielarskim są świeże liście zbierane od marca do połowy kwietnia nim czosnek zakwitnie, oraz cebulki-kłącza pozyskiwane jesienią . Najsmaczniejsze liście to te które jeszcze są w fazie wzrostu, doskonale nadają się do spożywania na surowo w dowolnej postaci, starsze przeznaczamy na susz. Spośród całej europejskiej flory to właśnie czosnek niedźwiedzi posiada najwyższą procentowa zawartość siarki. Wszyscy znamy pro zdrowotne właściwości czosnku pospolitego, a tymczasem czosnek niedźwiedzi w wielu "dyscyplinach" posiada lepsze wyniki. Dla porównania, pospolity ma 1,7 g siarki aktywnej w 100 g substancji suchej, zaś niedźwiedzi aż 7,8 g! W niedźwiedzim znajduje się 20 razy więcej adenozyny - substancji posiadającej właściwości witamin A, C, E i selenu jednocześnie. Witaminy te oraz selen należą do przeciwutleniaczy niwelujących w organizmie wolne rodniki powodujące wiele chorób m.in. nowotwory. Adenozyna wpływa też bardzo korzystnie na krążenie krwi w całym ustroju, szczególnie w obrębie serca i głowy – co warto wypróbować przy migrenie oraz szumach w uszach (Tinnitus). Badania naukowe dowodzą, że czosnek niedźwiedzi zapobiega sklejaniu się płytek krwi, rozrzedza krew i poprawia jej cyrkulację w naczyniach krwionośnych. Ważnym aspektem jest też jego wysoki poziom żelaza, aż 30 % przewyższa cz. pospolity. Żelazo to jest dobrze przyswajalne i nie powoduje zaburzeń żołądkowych ani zaparć, charakterystycznych w przypadku podawania żelaza w formie „medykamentowej”. Ponadto, w czosnku niedźwiedzim stwierdzono takie substancje, jak flawonidy, saponiny, bogaty zestaw enzymów i aminokwasów, mangan oraz związki o działaniu antybiotycznym.

W Niemczech dziki czosnek ma zastosowanie jako środek obniżający cholesterol oraz ciśnienie krwi, w leczeniu trombozy, arteriosklerozy, migreny i tinnitusa; jako doskonały odtruwacz organizmu; wykorzystuje się też do regeneracji flory bakteryjnej jelit (odpowiedzialnej za kondycje naszego układu odpornościowego), po kuracjach antybiotykowych.
Czosnek niedźwiedzi jest jednym z najskuteczniejszych środków stosowanych w zwalczaniu drożdżaka (Candida albicans), siejącego spustoszenie w przewodzie pokarmowym i nie tylko. Dodatkowym atutem jest fakt, że spożywany w postaci suszu lub nalewki jest pozbawiony charakterystycznego zapachu

Przepisy na preparaty czosnkowe znalezione w sieci.

Nalewka. Drobno pokrojone liście lub cebulki zalać wódką 40 % i odstawić na 14 dni w ciepłe miejsce, po czym przecedzić. Zażywać 3 razy dziennie po 15 kropli z wodą.

Susz. Dobrze wysuszone liście pokruszyć, przetrzeć przez plastikowe sitko, można też sproszkować w młynku do kawy. Zażywać 3 razy dziennie 1 / 4 płaskiej łyżeczki.

Wino z czosnku niedźwiedziego: garść drobno pokrojonych liści zalać 1 /4 l dobrego białego wina, krótko zagotować, przecedzić, ostudzić i do smaku osłodzić miodem. Pić dziennie parę łyków.

Kisielina wg przepisu gospodyń z doliny Dunajca - litr ząbków czosnku zmiażdżyć , rozbełtać z litrą miodu i sokiem wyciśniętym wyciśniętym 10 cytryn , pomieszać i odstawić do lodówki na tydzień , potem pić po 4 łyżki za jednym razem – dolewając wody